Ένα από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά μνημεία νεότερου πολιτισμού στην περιοχή της Θράκης είναι ο οικισμός Μεταξάδες Έβρου με την αναγνωρισμένη πλέον υπεροχή της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και οικοδομικής τους τέχνης, που βρίσκεται σε κίνδυνο.
Μέσα από το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, προτείνεται η έναρξη της καταγραφής του οικισμού, μέσω της αποτύπωσης, ανάλυσης και τεκμηρίωσης της πολεοδομίας, της αρχιτεκτονικής και της σπάνιας μεταξαδιώτικης οικοδομικής τέχνης. Δυστυχώς, το κτιριακό απόθεμα των παραδοσιακών κατοικιών των Μεταξάδων και των πέριξ αυτών περιοχών, σταδιακά καταρρέει και αλλοιώνεται λόγω της ερήμωσης της ευρύτερης περιοχής.
Επομένως μέρος της έρευνας θα αποτελέσει η αξιολόγηση του σχετικού βαθμού κινδύνου με στόχο τη διερεύνηση για την εφαρμογή προγραμμάτων που αποσκοπούν στη σταδιακή αποκατάσταση των ήδη πληγέντων κτιρίων, αλλά κυρίως στη βιώσιμη ανάπτυξη του συνόλου του οικισμού. Η περιοχή του Έβρου πάσχει από έλλειψη αναπτυξιακών κινήτρων, ανεργία και δημογραφική γήρανση. Σε αντίβαρο αυτών, η τέχνη των Μεταξάδων και η αισθητική του οικισμού αποτελούν πηγή τοπικής οικονομίας, ως τουριστικός προορισμός και αυθεντική πηγή τοπικού ποιοτικού προϊόντος και τεχνογνωσίας.
Τελικός στόχος του προτεινόμενου προγράμματος είναι η μετατροπής της περιοχής σε μία ισχυρή πολιτισμική εστία με εξειδικευμένη θεματολογία (place branding). Μέσω της μετατροπής αυτής, η ακριτική περιοχή μπορεί να ενταχθεί σε συναφή πολιτιστικά δίκτυα, εθνικά και διακρατικά, με στόχο την ανάδειξη αυτής και θεμάτων που άπτονται της λιθοξοϊκής τέχνης των Μεταξάδων.
Αρχικά οι εργασίες θα ξεκινήσουν με την καταγραφή του αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος που συσχετίζονται με την παραδοσιακή οικοδομική τέχνη:
1. Καταγραφή, ανάλυση και τεκμηρίωση της οικιστικής συγκρότηση του ιστορικού πυρήνα του οικισμού των Μεταξάδων. Δημιουργία χαρτών εργασίας, καταγραφή των οικιών και των χαρακτηριστικών τους σε καρτέλες. Κατανόηση του συστήματος δρόμων, διαδρομών, οικιστικών τετραγώνων, ανοιχτών χώρων, πλατειών και σχέση με το φυσικό περιβάλλον.
2. Η μεταξαδιώτικη κατοικία: Αρχιτεκτονική καταγραφή και ανάλυση της τυπολογίας και μορφολογίας επιλεγμένων κτιρίων. Αποτύπωση κτιρίων, συνδυαστική χρήση τεχνολογιών αιχμής όπως φωτογραμμετρία, αλλά και κλασικών αποτυπώσεων με χρήση και χωρίς ηλεκτρονικών υπολογιστών.
3. Η λιθοξοϊκή τέχνη των Μεταξάδων: Καταγραφή και ανάλυση του αναδεδειγμένου κατασκευαστικού συστήματος δόμησης καθώς και εξέλιξη αυτού.
Διεπιστημονική προσέγγιση, συνεργασία και διεθνής διάσταση: Η έρευνα προϋποθέτει την αρχιτεκτονική μελέτη του παραδοσιακού οικισμού να αποτελεί τον κεντρικό άξονα του έργου, γύρω από τον οποίο θα εκτυλίσσεται η παράλληλη έρευνα των σχετιζόμενων πεδίων.
Σταδιακά, η έρευνα αποσκοπεί στην ένταξη:
α) περισσότερων επιστημονικών πεδίων, όπως Ιστορία, Εθνολογία, Περιβαλλοντολογία, Γεωλογία κ.α. τα οποία θα συνεισφέρουν στη σφαιρική ανάλυση και κατανόηση του μοναδικού αυτού θρακικού πολιτισμικού πλαισίου που συνέβαλε στη δημιουργία δειγμάτων αρχιτεκτονικής και τεχνικής υπεροχής, αλλά και σημαντικής λαογραφικής παράδοσης.
β) νέων διασυνοριακών κόμβων που συνδέονται με την έρευνα παραδοσιακών συστημάτων δόμησης με σκοπό την ένταξη των Μεταξάδων σε νέα πολιτιστικά δίκτυα.
Διάχυση αποτελεσμάτων: Σε βάθος χρόνου, το σύνολο της έρευνας θα πλαισιωθεί από εκδηλώσεις και ημερίδες γύρω από τρεις άξονες: “η αρχιτεκτονική του τρίπτυχου Μεταξάδες – Θράκη – Βαλκάνια”, “η άυλη πολιτιστική κληρονομιά και place branding” και “Οι Μεταξάδες ως αντικείμενο διεπιστημονικής ανάλυσης”. Με τη σταδιακή εμπλοκή πολλών επιστημονικών αντικειμένων, ιστορίας, εθνολογίας κ.α. θα δημιουργηθεί μία σημαντική καταγραφή της πλούσιας πολιτισμικής κληρονομιάς της μικρής, αλλά πολύ ιδιαίτερης περιοχής του Έβρου, την έκδοση τόμων που θα αποτυπώνουν τις σχετικές έρευνες και αναλύσεις του οικισμού και της κοινωνίας των Μεταξάδων και την τελική δημιουργία φιλμ μικρού μήκους που θα προβάλλει το σύνολο της έρευνας.
Συντονίστρια: Αικατερίνη Ριτζούλη, επίκουρη καθηγήτρια Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνική Σχολή, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.