Η πυρκαγιά που ξέσπασε στις 25 Αυγούστου 2023 στην ευρύτερη περιοχή της Λιβαδειάς προκάλεσε περιορισμένης έκτασης ζημίες στο ερειπωμένο κελί του Ιωάσαφ, του 19ου αι., που αποτελεί τμήμα της νοτιοανατολικής πτέρυγας της Μονής Οσίου Λουκά. Με αφορμή το συγκεκριμένο περιστατικό προτάθηκε η ανάγκη από το Υπουργείο Πολιτισμού και την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας να ενταχθεί η αποκατάστασή γενικότερα της Νοτιοανατολικής πτέρυγας του μνημείου.
Ήδη εκπονούνται οι αναγκαίες μελέτες για την αποκατάσταση του μνημείου και θα έχουν ολοκληρωθεί έως τα τέλη Καλοκαιριού. Δεδομένου της ωριμότητας του έργου από τη μελέτη που εκπονείται προκρίνεται η ανάγκη να ενταχθεί το συγκεκριμένο έργο στη Διαδρομή Φύσης και Πολιτισμού της Στερεάς Ελλάδας για την προγραμματική περίοδο 21-27. Το συγκεκριμένο έργο είναι προτεραιότητα να ολοκληρωθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού και θα αποτελεί έναν εξαιρετικό πόλο στο σύνολο της υπόλοιπης διαδρομής Φύσης και Πολιτισμού “ΟΙΔΙΠΟΥΣ”. Τέλος μετά την ολοκλήρωση της αποκατάστασης της ανατολικής πτέρυγας θα μπορέσει να φιλοξενηθεί στο μέλλον και η σημαντική βιβλιοθήκη της Μονής στη συγκεκριμένη πτέρυγα.
Τα ακόλουθα κτίσματα βρίσκονται στη Νοτιοανατολική (ΝΑ) πτέρυγα της Ιεράς Μονής του Οσίου Λουκά στο Στείρι Βοιωτίας. Το κάθε κτίσμα περιγράφεται με βάση την τωρινή του χρήση-λειτουργία και κατάσταση.
Οι χρήσεις της πρότασης αποκατάστασης που παρουσιάζονται στη συνέχεια είναι ενδεικτικές, καθώς η νέα πρόταση αποκατάστασης είναι ακόμα υπό διαμόρφωση και η πρόταση όπως και οι χρήσεις των κτηρίων δεν έχουν ακόμα εγκριθεί από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ). Τα αναγραφόμενα εμβαδά των κτισμάτων έχουν υπολογιστεί κατά προσέγγιση.

1η ΦΑΣΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ – Κτίσμα Ιωάσαφ (~ 328 μ2)
Το κτήριο Ιωάσαφ βρίσκεται στο Ανατολικό τμήμα της ΝΑ πτέρυγας. Αποτελεί τριώροφη κατασκευή (θολωτό υπόγειο, με δύο υπερκείμενους ορόφους), στην οποία σώζονται ιστορικές και οικοδομικές φάσεις της μονής. Παρουσιάζει σημαντικές βλάβες, ειδικά μετά την πυρκαγιά στις 25 Αυγούστου. Η αποκατάσταση αφορά στην επισκευή και ενίσχυση του κτίσματος (αποκατάσταση και ανακατασκευή τοιχοποιιών, αποκατάσταση θολοδομίας, ενίσχυση θεμελίωσης, ανακατασκευή ξύλινων πατωμάτων, κλίμακας, στέγης, οροφών, εξωστών, κουφωμάτων κλπ.). Η νέα κύρια χρήση που προτείνεται είναι ξενώνας στο ισόγειο και τον όροφο, καθώς και ανάδειξη του υπογείου, ως τμήμα χώρου ειδικής χρήσης ο οποίος εκτείνεται Ανατολικά έως και το κτίριο της ανασκαφής, ενώ Δυτικά συνορεύει με το χώρο προθαλάμου της κινστέρνας της
μονής.

2η ΦΑΣΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ – Κτίσμα ανασκαφής (ανατολικά από το κτίσμα Ιωάσαφ) (~ 337 μ2)
Το κτίσμα της ανασκαφής συνορεύει με το κτίσμα Ιωάσαφ και βρίσκεται Ανατολικά του, ενώ Δυτικά συνορεύει με το κτίσμα της αποθήκης. Στην υπάρχουσα κατάστασή του διασώζεται μόνο ο υπόγειος χώρος του, στον οποίο είχε διεξαχθεί ανασκαφή και έχουν εντοπιστεί παλαιότερες ιστορικές φάσεις της μονής. Στην πρόταση αποκατάστασης ο υπόγειος χώρος θα είναι επισκέψιμος για το κοινό μετά τη διαμόρφωση κατάλληλης πορείας, η οποία θα συνεχίζει και στον υπόγειο χώρο του κτιρίου Ιωάσαφ. Στο ισόγειο προτείνεται να τοποθετηθεί η χρήση έκθεσης χειρογράφων της Μονής, ενώ στον όροφο προτείνεται να διαμορφωθεί αίθουσα κειμηλίων της Μονής. Στο κτίσμα ανασκαφής περιλαμβάνεται επίσης χώρος με χρήση προθαλάμου βιβλιοθήκης και WC βιβλιοθήκης.
Οι εργασίες αποκατάστασης αφορούν σε εργασίες αποκατάστασης και ανακατασκευής τοιχοποιιών, ενίσχυση θεμελίωσης, κατασκευή ξύλινης στέγης και οροφών, πατωμάτων, ξύλινων κλιμάκων, εξωστών, κουφωμάτων, κλπ. – Κτίσμα αποθήκης (~ 333μ2). Το κτίσμα της αποθήκης βρίσκεται στην Ανατολική πλευρά της ΝΑ πτέρυγας και συνορεύει Ανατολικά με το κτίσμα της ανασκαφής και Βόρεια με τον Πύργο. Στη σημερινή του μορφή αποτελεί ημιτελές κτίσμα μετά τις επεμβάσεις Στίκα κατά τη δεκαετία του ‘60 (κατεδάφιση ορόφου με κελιά μοναχών, αλλαγή στάθμης πατωμάτων, επιχωμάτωση υπογείου, κατασκευή πλακών από οπλισμένο σκυρόδεμα). Είναι ισόγειο κτίριο επιχωματωμένο σήμερα στη στάθμη υπογείου, στο οποίο εντοπίστηκαν μεγάλες δεξαμενές. Η νέα κύρια χρήση που προτείνεται για τον ισόγειο υπόγειο χώρο είναι χώρος εκθέσεων γεωργικής ζωής της Μονής και άλλων εκθεμάτων. Στον όροφο προτείνεται η χρήση βιβλιοθήκης και αναγνωστηρίου. Οι εργασίες αποκατάστασης αφορούν σε καθαιρέσεις τμημάτων κατασκευών από σκυρόδεμα, αποκατάσταση και ανακατασκευή τοιχοποιιών, ανακατασκευή κλειστού χώρου και χαγιατιού στον όροφο, ανακατασκευή ξύλινης στέγης, κουφωμάτων, κλπ.
Στις εργασίες περιλαμβάνεται η υποβάθμιση του δαπέδου του τωρινού ισογείου χώρου μετά από ανασκαφική διερεύνηση και διαμόρφωση συνεχόμενης πορείας επίσκεψης προς τον υπόγειο χώρο των κτισμάτων της ανασκαφής και του υπόγειου χώρου Ιωάσαφ στη συνέχεια. – Πύργος (~ 183 μ2.) Το κτήριο του Πύργου βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της ΝΑ πτέρυγας και συνορεύει Νότια με το κτίσμα της αποθήκης και Βόρεια με το
Βορδοναρείο. Ο Πύργος επικοινωνεί εσωτερικά με το Βορδονάρειο στη στάθμη του υπογείου, έχει εξωτερική πρόσβαση σε ενδιάμεση στάθμη (πατάρι) μέσω λίθινης κλίμακας η οποία οδηγεί στην κατάληξή της στο ανώτερο τμήμα του πύργου ο οποίος διαμορφώθηκε από το Στίκα σε ανοικτό στεγασμένο χώρο. Η αποκατάσταση του Πύργου αφορά σε διαμόρφωση πρόσβασης για το κοινό στον υπόγειο χώρο του ως συνέχεια του επισκέψιμου χώρου του Βορδοναρείου. Ο χώρος της ενδιάμεσης στάθμης του πύργου (εάν διατηρηθεί) δεν έχει λάβει προς το
παρόν κάποια ειδική χρήση. Το ανώτερο τμήμα του πύργου θα αποδοθεί για ελεύθερη πρόσβαση στο κοινό. Θα γίνουν ανασκαφικές εργασίες στο χώρο του υπογείου, εργασίες αποκατάστασης τοιχοποιιών, εργασίες για την πρόσβαση και ασφάλεια του κοινού, κλπ.

3η ΦΑΣΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ – Βορδοναρείο (παλιοί στάβλοι) (~ 302 μ2)
Το Βορδοναρείο βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της ΝΑ πτέρυγας και συνορεύει Νότια με τον Πύργο και Δυτικά με την Πύλη. Πρόκειται για κτίσμα που αρχικά είχε χρήση σταύλου (βορδοναρείο) και είναι διώροφο κτήριο χωρίς υπόγειο και στέγη με βυζαντινά κεραμίδια. Σήμερα χρησιμοποιείται ως χώρος επίσκεψης του κοινού, ως χώρος προβολών στο ισόγειο και ως έκθεση τοιχογραφιών στον όροφο. Στην πρόταση αποκατάστασης ο χώρος προτείνεται να συνδεθεί λειτουργικά με τον υπόγειο χώρο του πύργου. Οι υφιστάμενες χρήσεις διατηρούνται. Οι εργασίες αποκατάστασης αφορούν κυρίως σε επεμβάσεις ενίσχυσης των τοιχοποιιών, αφού το κτήριο έχει αποκατασταθεί σε προηγούμενο στάδιο εργασιών. – Πύλη (Βόρεια Πύλη) (~ 32 μ2). Το κτήριο της Πύλης (Βόρεια Πύλη) αποτελεί ισόγεια κατασκευή από λιθοδομή και στέγη από βυζαντινά κεραμίδια, η οποία βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της ΝΑ πτέρυγας και χρησιμοποιείται ως δευτερεύουσα πρόσβαση στην Ιερά Μονή. Η αποκατάστασή της Πύλης αφορά σε εργασίες αποκατάστασης τοιχοποιιών, στερέωσης και συντήρησης και επισκευών των στοιχείων της, κλπ. – Φωτάναμμα (~ 84 μ2)
Το Φωτάναμμα βρίσκεται δυτικά του κτίσματος της Πύλης, στο Βόρειο τμήμα της ΝΑ πτέρυγας. Αποτελείται από τρεις ισόγειες κατασκευές από λιθοδομή με στέγες από βυζαντινά κεραμίδια. Η δυτικότερη κατασκευή αποτελεί κτίσμα ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής και ιστορικής αξίας, δομημένο με 4 τρουλίσκους, 4 θόλους και κεντρικό σταυροθόλιο εδραζόμενο επί 4 ολόσωμων κιόνων. Επί των 9 θολωτών κατασκευών υπάρχουν κυλινδρικές
οπές και κατά μήκος δύο τοίχων, ειδική κατασκευή ροής νερού. Ο επόμενος χώρος προς Ανατολικά είναι θολωτός και σε επαφή με αυτόν υπάρχει πολύ μικρός χώρος ο οποίος αποτελούσε απόληξη κλιμακοστασίου που οδηγούσε σε όροφο ο οποίος κατεδαφίστηκε από τον Στίκα. Η αποκατάστασή του Φωτανάμματος αφορά σε εργασίες αποκατάστασης τοιχοποιιών, στεγάνωση και εξυγίανση θεμελίωσης, καθαίρεση στοιχείων από σκυρόδεμα, επισκευές και αντικαταστάσεις ξύλινων υπαρχόντων στοιχείων, ανάδειξης και συντήρησης του δυτικότερου κτίσματος, κλπ.